વિદ્યાશંકર મંદિર કર્ણાટકના ચિકમગલુર જિલ્લાના પવિત્ર નગર શૃંગેરીમાં આવેલું છે. તેના ધાર્મિક મહત્વ ઉપરાંત મંદિર સ્થાપત્યના ઉત્સાહીઓ માટે આંખ ખોલીને જોવા જેવું છે કારણ કે તે હોયસાલા શૈલી સાથે દ્રવિડિયન સ્થાપત્ય શૈલીનો સુભગ સમન્વય છે.
શૃંગેરી એ આદિ શંકરાચાર્ય દ્વારા સ્થાપિત અદ્વૈત મઠમાંથી એકનું સ્થળ છે. તેની સતત પરંપરા છે અને આઠમી સદીથી રેકોર્ડ થયેલો ઇતિહાસ છે. શ્રી આદિ શંકરાચાર્યના શિષ્ય સુરેશ્વરાચાર્ય આ મઠના પ્રથમ વડા હતા.
ઇતિહાસ ————
શૃંગેરી મઠનો સતત વંશ વિવિધ રેકોર્ડ્સ દ્વારા શોધી શકાય છે. આ મઠના બે સૌથી પ્રસિદ્ધ મઠાધિપતિ છે વિદ્યા શંકરા અથવા વિદ્યાતીર્થ અને તેમના શિષ્ય વિદ્યારણ્ય.
વિદ્યારણ્ય કર્ણાટક અને દક્ષિણ ભારતના ઇતિહાસમાં એક સુપ્રસિદ્ધ વ્યક્તિ છે. તેમના સમયગાળામાં દક્ષિણમાં મુસ્લિમ આક્રમણની શરૂઆત જોવા મળી હતી. હરિહર અને બુક્કા ભાઈઓને વિજયનગર સામ્રાજ્યની સ્થાપના કરવામાં મદદ કરવામાં વિદ્યારણ્યની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા હતી, જે ઉત્તરથી આવેલા મુસ્લિમ આક્રમણકારોની ભરતી સામે હિંદુ પરંપરાઓ અને મંદિરોને બચાવવા માટે એક કિલ્લા તરીકે ઉપયોગમાં લઇ ઘણી સેવાઓ આપી હતી.
એવું માનવામાં આવે છે કે વિદ્યારણ્યએ હરિહર અને બુક્કા ભાઈઓને તેમના ગુરુ વિદ્યાતીર્થની સમાધિ પર મંદિર બાંધવા માટે પ્રભાવિત કર્યા હતા. આ મંદિર વિદ્યાશંકર મંદિર તરીકે ઓળખાય છે.
સ્થાપત્યકલા ———-
વિદ્યાશંકર મંદિરનું નિર્માણ એ ઇસવીસન ૧૩૩૮માં થયું હતું. વિદ્યાતીર્થની સમાધિની આસપાસ બનેલ આ એક સુંદર અને રસપ્રદ મંદિર છે જે જૂના રથ સાથે થોડું સામ્ય ધરાવે છે. તે દ્રવિડિયન શૈલીના સામાન્ય લક્ષણોને વિજયનગર શૈલી સાથે જોડે છે. સમૃદ્ધ શિલ્પના પ્લિન્થ પર ઉભેલા આ મંદિરમાં છ દરવાજા છે.
મંડપની ફરતે ૧૨ સ્તંભો રાશિચક્રના બાર ચિહ્નોની આકૃતિઓ સાથે ઘેરાયેલા છે. તેઓ એવી બુદ્ધિશાળી રીતે બાંધવામાં આવ્યા છે કે સૂર્યના કિરણો હિન્દુ કેલેન્ડરના બાર મહિનાના કાલક્રમ પ્રમાણે દરેક સ્તંભ પર પડે છે. દરેક સ્તંભની ટોચ પર યાલી હોય છે અને તેના મોંમાં રોલિંગ સ્ટોન બોલ હોય છે.
મંદિરની અંદર, ફ્લોર પર, દરેક થાંભલા દ્વારા પડેલા પડછાયાઓને અનુરૂપ રેખાઓ સાથે એક વર્તુળ દોરવામાં આવે છે. અહીં પાંચ મંદિરો છે. મુખ્ય મંદિરમાં શ્રી વિદ્યાશંકરની સમાધિ ઉપર એક શિવ લિંગ છે અને તે વિદ્યા શંકર લિંગ તરીકે ઓળખાય છે. અન્ય મંદિરો બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, શિવ અને દુર્ગાના છે. ગર્ભગૃહ એક જાજરમાન ચોરસ વિમાન દ્વારા ટોચ પર બિરાજમાન છે.
આ મંદિરમાં શરદંબાની તૂટેલી ચંદનની મૂર્તિ પણ છે, એવું માનવામાં આવે છે કે આદિ શંકરાચાર્ય દ્વારા શરદંબા મંદિરમાં સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી. આ મૂર્તિ, એવું માનવામાં આવે છે કે, મુસ્લિમ આક્રમણ દરમિયાન નુકસાન થયું હતું, અને શ્રી વિદ્યારણ્યએ તેની જગ્યાએ શરદમ્બાની વર્તમાન સોનાની પ્રતિમા સ્થાપિત કરી હતી.
આ મંદિર તુંગા નદીના કિનારે આવેલું છે. માછલીઓ ઘણીવાર મંદિરના પગથિયાં પર જોવા મળે છે જ્યાં તેઓ ભક્તોની રાહ જોતા હોય છે જેથી તેઓ તેમને ચોખા ચોખા ખવડાવે. આ માછલીઓને પવિત્ર માનવામાં આવે છે.
!! જય સનાતન ધર્મ !!
—————— જનમેજય અધ્વર્યું