ઐહોલનો ઈતિહાસ

ઐહોલ ઉત્તર કર્ણાટક (ભારત)માં ચોથી સદીથી બારમી સદી સુધી પ્રાચીન અને મધ્યયુગીન યુગના બૌદ્ધ, હિંદુ અને જૈન સ્મારકોનું ઐતિહાસિક સ્થળ છે. ખેતરોની જમીનો અને રેતીના પત્થરોની ટેકરીઓથી ઘેરાયેલા એક અજાણ્યા નાના ગામની આસપાસ આવેલું, આયહોલ એ એક મુખ્ય પુરાતત્વીય સ્થળ છે જેમાં આ સમયગાળાના એકસો વીસ પથ્થર અને ગુફા મંદિરો છે, જે બગાલકોટ જિલ્લામાં માલાપ્રભા નદીની ખીણમાં વિસ્તરે છે.

➨ ઐહોલ બદામીથી ૨૨ માઈલ (૩૫ કિમી) અને પટ્ટડકલથી લગભગ ૬ માઈલ (૯.૭ કિમી) દૂર છે, જે બંને ઐતિહાસિક રીતે મહત્વપૂર્ણ ચાલુક્ય સ્મારકો છે. આયહોલ, નજીકના બદામી (વતાપી) સાથે, 6ઠ્ઠી સદી સુધીમાં મંદિરના સ્થાપત્ય, પથ્થરની આર્ટવર્ક અને બાંધકામ તકનીકોના ઉપયોગના કેન્દ્ર તરીકે ઉભરી આવ્યું હતું. આના પરિણામે 16 પ્રકારના મુક્ત-સ્થાયી મંદિરો અને ૪ પ્રકારના રોક-કટ મંદિરો બન્યા. યુહોલોમાં શરૂ થયેલા આર્કિટેક્ચર અને કળાના પ્રયોગોએ યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ પત્તદકલ ખાતેના સ્મારકોના જૂથને જન્મ આપ્યો.

ᗒ સ્થળ ————–

➨ ઐહોલ બદામીથી ૨૨ માઈલ (૩૫ કિમી) અને પત્તદકલથી લગભગ ૬ માઈલ (૯.૭ કિમી) દૂર છે, જે બંને ઐતિહાસિક રીતે મહત્વપૂર્ણ ચાલુક્ય સ્મારકો છે. ઐહોલ નજીકના બદામી (વતાપી) સાથે ૬ઠ્ઠી સદી સુધીમાં મંદિરના સ્થાપત્ય, પથ્થરની આર્ટવર્ક અને બાંધકામ તકનીકોના ઉપયોગના કેન્દ્ર તરીકે ઉભરી આવ્યું હતું. આના પરિણામે ૧૬ પ્રકારના મુક્ત-સ્થાયી મંદિરો અને ૪ પ્રકારના રોક-કટ મંદિરો બન્યા. યુહોલોમાં શરૂ થયેલા આર્કિટેક્ચર અને કળાના પ્રયોગોએ યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ પત્તદકલ ખાતેના સ્મારકોના જૂથને જન્મ આપ્યો.

➨ એકસોથી વધુ ઐહોલ મંદિરો હિન્દુ છે, કેટલાક જૈન છે અને એક બૌદ્ધ છે. આ નજીકમાં બાંધવામાં આવ્યા હતા અને સહ-અસ્તિત્વમાં હતા. આ સાઇટ લગભગ ૫ ચોરસ કિલોમીટર (૧.૯ ચોરસ માઇલ) આવરી લે છે. હિન્દુ મંદિરો શિવ, વિષ્ણુ, દુર્ગા, સૂર્ય અને અન્ય હિન્દુ દેવતાઓને સમર્પિત છે. જૈન બાસાદી મંદિરો મહાવીર, પરસ્થાનાથ, નેમિનાથ અને અન્ય જૈન તીર્થંકરોને સમર્પિત છે. બૌદ્ધ સ્મારક એક મઠ છે. હિંદુ અને જૈન બંને સ્મારકોમાં મઠો તેમજ મુખ્ય મંદિરોની નજીક કલાત્મક રીતે કોતરવામાં આવેલ કુવા – વાવ, પાણીની ટાંકીઓ જેવી મુખ્ય ઉપયોગિતા દર્શાવે છે.

ᗒ ઐહોલનો ઇતિહાસ —————

➨ ઐહોલનો ઔપચારિક બ્રિટિશ યુગના પુરાતત્વીય અહેવાલોમાં ૪થી થી ૧૨મી સદીના તેના શિલાલેખોમાં આઈવલ્લી અને અહિવોલાલ તરીકે અને હિન્દુ ગ્રંથોમાં આયડોલ અને આર્યપુરા તરીકે ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે.

➨ ઐહોલ હિંદુ પૌરાણિક કથાઓનો એક ભાગ રહ્યો છે. ગામની ઉત્તરે મલપ્રભા નદીના કાંઠે તેનો કુદરતી કુહાડીનો ખડક છે, અને નદીમાં એક ખડક પગની છાપ દર્શાવે છે. ભગવાન પરશુરામ, છઠ્ઠો વિષ્ણુ અવતાર, આ દંતકથાઓમાં કહેવામાં આવે છે કે તેઓ અપમાનજનક ક્ષત્રિયોને મારી નાખ્યા પછી અહીં તેમની કુહાડી ધોઈ નાખે છે. જેઓ તેમની લશ્કરી શક્તિનો દુરુપયોગ કરી રહ્યા હતા, જમીનને લાલ રંગ આપી રહ્યા હતા. ૧૯મી સદીની સ્થાનિક પરંપરા અનુસાર નદીમાં ખડકોના નિશાન પરશુરામના હતા. મેગુટી ટેકરી નજીક એક સ્થળ પ્રાગૈતિહાસિક સમયમાં માનવ વસાહતના પુરાવા દર્શાવે છે. ઐહોલનું ઐતિહાસિક મહત્વ છે અને તે હિન્દુ રોક સ્થાપત્યનું પારણું હોવાનું કહેવાય છે.

➨ ઐહોલનો દસ્તાવેજી ઈતિહાસ ૬ઠ્ઠી સદીમાં શરૂઆતના ચાલુક્ય વંશના ઉદયને શોધી શકાય છે. તે નજીકના પત્તદકલ અને બદામીની સાથે આર્કિટેક્ચરમાં નવીનતાઓ અને વિચારોના ઉપયોગ માટે એક મુખ્ય સાંસ્કૃતિક કેન્દ્ર અને ધાર્મિક સ્થળ બની ગયું છે. ચાલુક્યએ કારીગરોને પ્રાયોજિત કર્યા અને ૬ઠ્ઠી અને ૮મી સદી વચ્ચે પ્રદેશમાં ઘણા મંદિરો બનાવ્યા. લાકડા અને ઈંટના મંદિરોના પુરાવા ચોથી સદીમાં મળી આવ્યા છે. જ્યારે ભારતીય ઉપખંડે ગુપ્ત સામ્રાજ્યના શાસકો હેઠળ રાજકીય અને સાંસ્કૃતિક સ્થિરતાનો સમયગાળો જોયો ત્યારે ઐહોલે ૫મી સદીની આસપાસ પથ્થર જેવી અન્ય સામગ્રીઓ સાથે પ્રયોગ કરવાનું શરૂ કર્યું. બદામીએ તેને ૬ઠ્ઠી અને ૭મી સદીમાં શુદ્ધ કર્યું. ૭મી અને 8મી સદીમાં પત્તદકલ ખાતેનો પ્રયોગ દક્ષિણ ભારત અને ઉત્તર ભારતના વિચારોના સંમિશ્રણનું પારણું બન્યું.

➨ ચાલુક્યો પછી, આ પ્રદેશ રાષ્ટ્રકુટ સામ્રાજ્યનો ભાગ બન્યો જેણે ૯મી અને ૧૦મી સદીમાં માનખેટની રાજધાનીથી શાસન કર્યું. ૧૧મી અને ૧૨મી સદીમાં, પાછળના ચાલુક્ય (પશ્ચિમ ચાલુક્ય સામ્રાજ્ય, કલ્યાણીના ચાલુક્યો) એ પ્રદેશ પર શાસન કર્યું. ૯મીથી ૧૨મી સદી સુધી આ વિસ્તાર રાજધાની અથવા તેની નજીકમાં ન હોવા છતાં, શિલાલેખો, ગ્રંથો અને શૈલીયુક્ત પુરાવાઓના આધારે હિંદુ, જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મના નવા મંદિરો અને મઠો આ વિસ્તારમાં રહ્યા. મિશેલ કહે છે કે આ કદાચ એટલા માટે થયું છે કારણ કે આ પ્રદેશ નોંધપાત્ર વસ્તી અને વધારાની સંપત્તિ સાથે સમૃદ્ધ હતો.

➨ ઐહોલને ૧૧મી અને ૧૨મી સદીમાં ચાલુક્ય રાજાઓએ અંદાજિત વર્તુળમાં કિલ્લેબંધી કરી હતી. આ જે રાજાઓની રાજધાની દૂર હતી તેમના માટે ઐહોલનું વ્યૂહાત્મક અને સાંસ્કૃતિક મહત્વ દર્શાવે છે. દક્ષિણ પ્રદેશ અને દક્ષિણ ભારતના ઐતિહાસિક ગ્રંથોમાં તેમની પ્રતિભા અને સિદ્ધિઓ માટે ઉજવવામાં આવતા ઉમદા અને કુશળ ૫૦૦ કારીગરો અને વેપારીઓના જૂથ સાથે ઐહોલે આ સમયગાળામાં હિન્દુ મંદિર કલાના કેન્દ્ર તરીકે સેવા આપી હતી.

➨ ૧૩મી સદીમાં અને તે પછી, મલપાભા ખીણ દિલ્હી સલ્તનતની સેનાઓ દ્વારા મોટા ભાગના ડેક્કન સાથેના પ્રદેશને નષ્ટ કરતી દરોડા અને લૂંટનું લક્ષ્ય બની હતી. ખંડેરમાંથી વિજયનગર સામ્રાજ્યનો ઉદભવ થયો જેણે કિલ્લાઓ બનાવ્યા અને સ્મારકોની રક્ષા કરી, જેમ કે બદામીના કિલ્લા પરના શિલાલેખો દ્વારા પુરાવા મળે છે. જો કે, આ પ્રદેશે વિજયનગરના હિંદુ રાજાઓ અને બહમાની મુસ્લિમ સુલતાનો વચ્ચે યુદ્ધોની શ્રેણી જોઈ. ઇસવીસન ૧૫૬૫માંમાં વિજયનગર સામ્રાજ્યના પતન પછી ઐહોલ બીજાપુરના આદિલ શાહી શાસનનો ભાગ બની ગયું હતું.

➨ જેમાં કેટલાક મુસ્લિમ કમાન્ડરોએ શસ્ત્રો અને પુરવઠાના સંગ્રહ માટે મંદિરો અને તેમના સંયોજનોનો ગેરીસન તરીકે ઉપયોગ કર્યો હતો. શિવને સમર્પિત એક હિંદુ મંદિરને મુસ્લિમ કમાન્ડરના નામ પરથી લાડ ખાન મંદિર કહેવામાં આવતું હતું, જેમણે તેનો ઉપયોગ તેના ઓપરેશનના કેન્દ્ર તરીકે કર્યો હતો, અને ત્યારથી તે નામનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જો કે આ વાત ઐતિહાસિક દ્રષ્ટીએ સ્વીકારાય તેમ જ નથી.કારણકે આ સમયનો ઈતિહાસ પ્રચુર માત્રામાં મળે છે અને આ મંદિર તો એ પહેલાનું છે જેને ત્યાનું સ્થાપત્ય સાબિત કરે છે.

➨ ૧૭મી સદીના અંતમાં ઔરંગઝેબ હેઠળના મુઘલ સામ્રાજ્યએ આદિલ શાહીઓ પાસેથી પ્રદેશ પર નિયંત્રણ મેળવ્યું, ત્યારબાદ મરાઠા સામ્રાજ્યએ આ પ્રદેશ પર નિયંત્રણ મેળવ્યું. અંગ્રેજોએ ટીપુ સુલતાનને હરાવ્યા પછી અને આ પ્રદેશને ભેળવી લીધા પછી, ૧૮મી સદીના અંતમાં તેણે ફરીથી જીતી રહેલા હૈદર અલી અને ટીપુ સુલતાન સાથે હાથ બદલ્યો.

➨ ઐહોલ -બદામી-પત્તદકલ ખાતેના સ્મારકો પ્રારંભિક ઉત્તરીય શૈલી અને હિંદુ કલાની પ્રારંભિક દક્ષિણ શૈલી વચ્ચે અસ્તિત્વ અને ક્રિયાપ્રતિક્રિયાનો ઇતિહાસ દર્શાવે છે. ટી રિચાર્ડ બ્લર્ટનના જણાવ્યા અનુસાર, ઉત્તર ભારતમાં મંદિરની કળાનો ઇતિહાસ અસ્પષ્ટ છે કારણ કે ૧૧મી સદીથી ઉપખંડમાં મધ્ય એશિયાના આક્રમણકારો દ્વારા આ પ્રદેશને વારંવાર તોડી પાડવામાં આવ્યો હતો અને “યુદ્ધે મોટા પ્રમાણમાં વોલ્યુમ ઘટાડી દીધું હતું.” જીવંત ઉદાહરણો આપવામાં આવ્યા છે. આ વિસ્તારના સ્મારકો આ પ્રારંભિક ધાર્મિક કલાઓ અને વિચારોના સૌથી જૂના પુરાવાઓમાંના એક છે.

ᗒ ઐહોલનો ઇતિહાસ ————

➨ ઐહોલનું જૂનું નામ આયવોલ અને આર્યપુરા હતું. ચાલુક્ય રાજાઓએ અહીં ૧૨૫ મંદિરો બનાવ્યા અને આ જગ્યાને પોતાની રાજધાની બનાવી.

ᗒ બદામી ચાલુક્યો —————–

➨ ચાલુક્યોએ ઇસવીસન ૫૪૩થી થી ઇસવીસન ૭૫૩ સુધી ભારતના મોટાભાગના દક્ષિણ ભાગ પર શાસન કર્યું. તેમણે કદંબ વંશના શાસકોથી પોતાની સ્વતંત્રતા જાહેર કરી. પહેલાના ચાલુક્યો બદામી ચાલુક્યો તરીકે જાણીતા હતા અને પુલકેશિન II તેમના સમયના સૌથી લોકપ્રિય રાજા હતા. પુલકેશિન II ના મૃત્યુ પછી, પૂર્વીય ચાલુક્યોએ પોતાનું સ્વતંત્ર રાજ્ય બનાવ્યું. રાષ્ટ્રકુટોએ બદામી ચાલુક્યો પર વિજય મેળવવાનો પ્રયાસ કર્યો પરંતુ ચાલુક્યોના વંશજો દ્વારા તેનું શાસન ચાલતું હતું.

ᗒ પુલકેશિન i હેઠળ —————

➨ પુલકેશિન મેં તેની રાજધાની બદામીમાં સ્થાનાંતરિત કરી, જે આયહોલ પાસે છે. ચાલુક્ય રાજાઓએ પટ્ટદકલ ખાતે પણ આયહોલ ખાતે બાંધેલા મંદિરોના આધારે મંદિરો બનાવ્યા હતા. ઐહોલમાં મંદિરોનું નિર્માણ ૫મી સદીમાં શરૂ થયું હતું અને ૧૨મી સદીમાં ચાલ્યું હતું.

ᗒ પુલકેશિન II હેઠળ —————-

➨ પુલકેશિન II એ ઇસવીસન ૬૧૦થી ઇસવીસન ૬૪૨ સુધી શાસન કર્યું અને વૈષ્ણવ હતા. રવિકૃતિ પુલકેશિન II ના દરબારી કવિ હતા, જેમણે રાજા સાથે સંબંધિત શિલાલેખો લખ્યા હતા. શિલાલેખો લખવા માટે વપરાતી ભાષા કન્નડ લિપિ પર આધારિત સંસ્કૃત છે. શિલાલેખ હર્ષવર્ધન પર પુલકેશિન II ના વિજયનું વર્ણન કરે છે. પુલકેશિન દ્વિતીયનો પણ પલ્લવન રાજાઓ સાથે સંઘર્ષ થયો હતો.

ᗒ પુરાતત્વીય સ્થળ ————–

➨ ઐહોલ એક મહત્વપૂર્ણ પુરાતત્વીય સ્થળ બની ગયું હતું અને બ્રિટિશ ભારતના સત્તાવાળાઓ દ્વારા તેમના અવલોકનોને ઓળખવામાં અને પ્રકાશિત કર્યા પછી વિદ્વાનોનું ધ્યાન આકર્ષિત કર્યું હતું. વસાહતી-યુગના વિદ્વાનોએ અનુમાન કર્યું હતું કે આયહોલ ખાતેનું એપ્સિડલ આકારનું દુર્ગા મંદિર બૌદ્ધ ચૈત્ય હોલની ડિઝાઇન અને પ્રારંભિક બૌદ્ધ કળાના હિંદુ અને જૈન પ્રભાવોને અપનાવી શકે છે. તેમણે ઐતિહાસિક રીતે નોંધપાત્ર ૭મી સદીના શિલાલેખોની પણ ઓળખ કરી.

➨ ૨૦મી સદીના મોટા ભાગ માટે ઐહોલ એક ઉપેક્ષિત સ્થળ રહ્યું. ઇસવીસનની ૧૯મી સદીના દસમા દાયકા સુધીમાં સ્થળ ઐતિહાસિક સ્મારકોમાં વિસ્તર્યું અને કેટલાક કિસ્સાઓમાં ઘરો અને શેડનો સમાવેશ થાય છે. પ્રાચીન અને મધ્યયુગીન મંદિરોની દિવાલો આમાંથી કેટલાક ઘરો દ્વારા વહેંચવામાં આવી હતી. ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં રોકાણો, જમીન સંપાદન અને કેટલાક રહેઠાણોના સ્થાનાંતરણને કારણે મર્યાદિત ખોદકામની મંજૂરી મળી છે અને કેટલાક સમર્પિત પુરાતત્વીય ઉદ્યાનો બનાવવામાં આવ્યા છે, જેમાં આયહોલ ખાતે અભ્યાસ કરાયેલા દુર્ગા મંદિરનો સમાવેશ થાય છે. ઉત્ખનન કરાયેલ પ્રાચીન અને મધ્યયુગીન યુગની કલાકૃતિઓ અને મંદિરના તૂટેલા ટુકડાઓ, જેમાં જન્મ સમયે સંપૂર્ણ આયુષ્ય કદની નગ્ન લજ્જા ગૌરી અને કમળનું માથું છે તે હવે ઐહોલમાંમાં દુર્ગા મંદિરની બાજુમાં ASI મ્યુઝિયમમાં રહે છે. સાંકડી શેરીઓ અને ભીડભાડની વસાહત વચ્ચે ઘણા મંદિરો અને મઠોની સ્થાપના ચાલુ છે.

➨ ઐહોલ સાઇટ અને આર્ટવર્ક એ ભારતીય ઉપખંડમાં ભારતીય ધર્મો અને કલા ઇતિહાસના પ્રાયોગિક પુરાવા અને તુલનાત્મક અભ્યાસનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે. આયહોલની પ્રાચીનતા, 5મી થી 9મી સદીના અન્ય ચાર મુખ્ય સ્થળો – બાદામી, પત્તદકલ, મહાકુટશેવરા અને આલમપુર – પુરાતત્વ અને ધર્મ સંબંધિત શિષ્યવૃત્તિ માટે મહત્વપૂર્ણ છે. જ્યોર્જ મિશેલ કહે છે કે આ “વિવિધ મંદિર શૈલીઓનું મિલન અને વિભાજન અને સ્થાનિક સ્વરૂપોની રચના” દર્શાવે છે. કલા અને વિચારોનું આ મિશ્રણ અને સંશોધન પાછળથી ઉત્તર અને દક્ષિણ ભારતીય સ્થાપત્યના ભંડારનો ભાગ બની ગયું.

ᗒ ઘટનાક્રમ —————-

➨ ઐહોલ સ્મારકો ઉત્તર ભારતીય મંદિરની સ્થાપત્ય શૈલીના પુરાવા સાચવે છે જે અન્યત્ર ખૂટે છે. ગૌદર ગુડી મંદિર પથ્થરથી બનેલા લાકડાના મંદિરની ડિઝાઇનની નકલ કરે છે, જેમાં કોઈ સુપરસ્ટ્રક્ચર નથી, પરંતુ સીડીઓ સાથે ક્વાર્ટર પરનો ફ્લેટ, ચોરસ ગર્ભગૃહ, પરિભ્રમણ માર્ગ અને થાંભલાવાળા દક્ષિણ શૈલીના મંદિરો. મંદિરને ઉભું કરવામાં આવ્યું છે. છત લાકડાના સંસ્કરણની ઢાળની નકલ કરે છે અને લોગ જેવી પથ્થરની પટ્ટીઓ છે. ચિક્કી મંદિર એ આવું જ એક બીજું ઉદાહરણ છે, જે મંદિરની અંદર લાઇટિંગ માટે પથ્થરના પડદા ઉમેરીને નવીનતા લાવે છે. પથ્થરના મંદિરો 5મી સદીના પ્રથમ ક્વાર્ટરના છે, જે સદીઓ દ્વારા અગાઉના મંદિરો સૂચવે છે.

➨ ઓક્સફોર્ડ એશમોલીયન મ્યુઝિયમના જેમ્સ હાર્લેના જણાવ્યા મુજબ– ઐહોલ એ શૈલીઓનું મિલન સ્થળ હતું, પરંતુ ૬ઠ્ઠી સદી સીઈની આસપાસ “અન્ય જગ્યાએ વિકાસના માર્ગે” ઘણામાંનું એક હતું. તેઓ કદાચ ઐહોલ ખાતે સાચવવામાં આવ્યા હતા કારણ કે ૧૨મી સદીની આસપાસ બિલ્ડિંગ અને સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓ ત્યાં બંધ થઈ ગઈ હતી. જોકે ખોદકામથી પુરાવા મળ્યા છે કે વિદ્વાનો ડેટિંગમાં અસંમત છે, હાર્લી કહે છે કે, શક્ય છે કે એહોલ ખાતેના સૌથી પહેલા હયાત મંદિરો 6ઠ્ઠી સદીના અને પછીના છે.

➨ ઐહોલ સ્મારકો ઉત્તર ભારતીય મંદિરની સ્થાપત્ય શૈલીના પુરાવા સાચવે છે જે અન્યત્ર ખૂટે છે. ગૌદર ગુડી મંદિર પથ્થરથી બનેલા લાકડાના મંદિરની ડિઝાઇનની નકલ કરે છે, જેમાં કોઈ સુપરસ્ટ્રક્ચર નથી, પરંતુ સીડીઓ સાથે ક્વાર્ટર પરનો ફ્લેટ, ચોરસ ગર્ભગૃહ, પરિભ્રમણ માર્ગ અને થાંભલાવાળા દક્ષિણ શૈલીના મંદિરો. મંદિરને ઉભું કરવામાં આવ્યું છે. છત લાકડાના સંસ્કરણની ઢાળની નકલ કરે છે અને લોગ જેવી પથ્થરની પટ્ટીઓ છે. ચિક્કી મંદિર એ આવું જ એક બીજું ઉદાહરણ છે, જે મંદિરની અંદર લાઇટિંગ માટે પથ્થરના પડદા ઉમેરીને નવીનતા લાવે છે. પથ્થરના મંદિરો ૫મી સદીના પ્રથમ ક્વાર્ટરના છે, જે સદીઓ દ્વારા અગાઉના મંદિરો સૂચવે છે.

ᗒ બૌદ્ધ સ્મારકો ———

➨ મેગુટી ટેકરી પર ઐહોલ માં એક બૌદ્ધ સ્મારક છે. તે બે માળનું મંદિર છે, જે ટેકરીની ટોચથી થોડા પગથિયાં નીચે છે અને ત્યાં એક જૈન મેગુટી ટેકરી મંદિર છે. મંદિરની સામે એક ક્ષતિગ્રસ્ત બુદ્ધ પ્રતિમા છે, જેનું માથું નથી, કદાચ મંદિરની અંદરથી બહાર કાઢવામાં આવ્યું છે. મંદિરના બે સ્તર ખુલ્લા છે અને બે બાજુની દિવાલો પર ચાર સંપૂર્ણ કોતરણીવાળા ચોરસ થાંભલા અને બે આંશિક સ્તંભો છે. સ્તંભોની જોડી ટેકરીમાં જાય છે અને એક નાનો આશ્રમ બનાવે છે. નીચલા સ્તરની ચેમ્બરનો દરવાજો જટિલ રીતે કોતરવામાં આવ્યો છે, જ્યારે ઉપલા સ્તર પરની મધ્ય ખાડીમાં બુદ્ધ રાહત છે જે છત્રની નીચે બેસે છે. આ મંદિર 6ઠ્ઠી સદીના ઉત્તરાર્ધનું છે.

ᗒ સ્થાપત્યની પ્રારંભિક ચાલુક્ય શૈલી ————

➨ બદામી ચાલુક્ય રાજા પુલકેશિન II (ઇસવીસન ૬૧૦-ઇસવીસન ૬૪૨) વૈષ્ણવ ધર્મના અનુયાયી હતા. રવિકીર્તિનો શિલાલેખ, તેમના દરબારના કવિ પુલકેશિન II ની સ્તુતિ છે અને તે મેગુટી મંદિરમાં છે. તે ઈસવીસન ૬૩૨ની તારીખ છે અને તે સંસ્કૃત ભાષા અને જૂની કન્નડ લિપિમાં લખાયેલ છે. ઐહોલ શિલાલેખ પુલકેશિન II ની સિદ્ધિઓ અને રાજા હર્ષવર્ધન સામેની તેમની જીતનું વર્ણન કરે છે. પુલકેશિન II ના ઐહોલ શિલાલેખમાં અક્રાંતિમા-બાલોન્નાથિમ પલ્લવનમ પતિમ તરીકે ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે: આનો અર્થ એ થયો કે પલ્લવોએ બાદામી ચાલુક્યોના ઉદયના કચરાપેટીમાં ડૂબકી મારવાનો પ્રયાસ કર્યો: પલ્લવો સામે પુલકેશિન II ના અભિયાન પહેલા બે શક્તિઓ સંઘર્ષ આયહોલ શિલાલેખમાં કાલાચુરીઓ પર મંગલેશ (પરમ ભાગવત)ના વિજય અને રેવિતવિવિપાના વિજયનો ઉલ્લેખ છે. પુલકેશિન II ના આયહોલ શિલાલેખ મુજબ, મંગલેશ અને પુલકેશિન II વચ્ચે ગૃહયુદ્ધના કારણે મંગલેશાએ તેના પુત્રના ઉત્તરાધિકારને સુરક્ષિત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો, જે મંગલેશના શાસનનો અંત ચિહ્નિત કરે છે.

ᗒ ઐહોલ વિશે દંતકથા ——————

➨ ઐહોલ વિશે એક દંતકથા છે જે મુજબ ઋષિ પરશુરામે પોતાના પિતાના હત્યારાને મારી નાખ્યો અને હાથ અને શસ્ત્રો ધોવા નદી પર આવ્યા. જેના કારણે નદીનું પાણી લાલ થઈ ગયું હતું. એક મહિલાએ આ જોયું અને આય્યો હોલ બૂમ પાડી જેનો અર્થ હતો ઓહ ના!…. લોહી તેથી જ આ સ્થળને ઐહોલ કહેવામાં આવ્યું.

➨ મંદિરો આવતાં આવતાં તો ઘણી વાર થઇ ગઈ પણ એ બહાને એનો અને ભારતનો ઈતિહાસ તો રજુ કરી શકાયો. અહી ઘણો લાંબો ઈતિહાસ છે એટલે એ તો રજુ કરવો જ પડે ને ! સાથે સાથે કેટલીક પુરાતત્વીય વિગતો અને ઈતિહાસકારોનું વિશ્લેષણ પણ આપ્યું છે. જેમાં કેટલું સત્ય છે તે તો આપણે જાતે જોઇને કે લખીને બહાર લાવવું જ રહ્યું.

!! હર હર મહાદેવ !!
!! જય શ્રીકૃષ્ણ !!
!! જય માતાદી !!

———- જનમેજય અધ્વર્યુ