અષ્ટ સિદ્ધિ નવ નિધિકે દાતા
અસ બર દીન્હ જાનકી માતા।
આ હનુમાન ચાલીસાની ચોપાઈ છે, જેમાં તુલસીદાસજી લખે છે કે હનુમાનજી તેમના ભક્તોને આઠ પ્રકારની સિદ્ધિઓ અને નવ પ્રકારની નિધિઓ પ્રદાન કરી શકે છે, સીતામાતાએ તેમને આવું વરદાન આપ્યું હતું. આ આઠ સિદ્ધિઓ ખૂબ જ ચમત્કારી છે જેના કારણે હનુમાનજીએ અશક્ય કાર્યોને સરળતાથી પૂર્ણ કરી દીધા. ભાગવત પુરાણમાં ઉલ્લેખિત આ આઠ સિદ્ધિઓ, નવ નિધિઓ અને દસ નાની સિદ્ધિઓ વિશે વિગતવાર જોઈએ !
આઠ સિદ્ધિઓઃ જે સિદ્ધિઓના હનુમાનજીને આઠ સિદ્ધિઓના માલિક અને દાતા કહેવામાં આવે છે તે આ પ્રમાણે છે ——–
(૧) અણિમા: ——- આ સિદ્ધિના બળ પર, હનુમાનજી કોઈપણ સમયે ખૂબ જ સૂક્ષ્મ રૂપ ધારણ કરી શકે છે.
હનુમાનજીએ જ્યારે સમુદ્ર પાર કરીને લંકા પહોંચ્યા ત્યારે આ સિદ્ધિનો ઉપયોગ કર્યો હતો.હનુમાનજીએ અણિમા સિદ્ધિનો ઉપયોગ કરીને ખૂબ જ સૂક્ષ્મ રૂપ ધારણ કર્યું હતું અને સમગ્ર લંકાનું નિરીક્ષણ કર્યું હતું. અત્યંત સૂક્ષ્મ હોવાના કારણે લંકાના લોકોને હનુમાનજી વિશે ખબર પણ ન હતી.
(૨) મહિમા: —— આ સિદ્ધિના બળ પર, હનુમાનજીએ ઘણી વખત વિશાળ રૂપ ધારણ કર્યું છે.
જ્યારે હનુમાનજી સમુદ્ર પાર કરીને લંકા જઈ રહ્યા હતા ત્યારે રસ્તાની વચ્ચે સુરસા નામની રાક્ષસીએ તેમનો રસ્તો રોકી દીધો હતો. તે સમયે હનુમાનજીએ સુરસાને હરાવવા માટે પોતાની જાતને સો યોજનોમાં મોટી કરી હતી.આ ઉપરાંત માતા સીતાને શ્રી રામની વાનર સેનામાં વિશ્વાસ અપાવવા માટે મહિમા સિદ્ધિનો ઉપયોગ કરીને પોતાને ખૂબ જ વિશાળ બનાવી દીધા હતા.
(૩)ગરિમાઃ —— આ સિદ્ધિની મદદથી હનુમાનજી પોતાને એક વિશાળ પર્વતની જેમ બની શકે છે એટલે કે પોતાનો ભાર પર્વતની જેમ ભારે કતી શકે છે.
ગરિમા સિદ્ધિનો ઉપયોગ હનુમાનજીએ મહાભારત કાળમાં ભીમ સમક્ષ કર્યો હતો. એકવાર ભીમને પોતાની શક્તિ પર ગર્વ હતો. તે સમયે ભીમના અભિમાનને તોડવા માટે હનુમાનજી રસ્તામાં પૂંછડી ફેલાવીને વૃદ્ધ વાંદરાના રૂપમાં બેઠા હતા. ભીમે જોયું કે એક વાંદરાની પૂંછડી રસ્તામાં પડી છે, પછી ભીમે વૃદ્ધ વાંદરાને તેની પૂંછડી રસ્તામાંથી હટાવવા કહ્યું. ત્યારે વૃદ્ધ વાંદરાએ કહ્યું કે હું વૃદ્ધાવસ્થાને કારણે મારી પૂંછડી હટાવી શકતો નથી, તમે જાતે જ તેને હટાવો. આ પછી ભીમે વાંદરાની પૂંછડી હટાવવાનું શરૂ કર્યું, પણ પૂંછડી હલી નહીં. ભીમે તેની સંપૂર્ણ શક્તિનો ઉપયોગ કર્યો, પરંતુ સફળતા ન મળી. આમ ભીમનું અભિમાન તૂટી ગયું.
(૪)લઘિમાઃ ——-આ સિદ્ધિથી હનુમાનજી પોતાનું વજન સંપૂર્ણપણે હળવું કરી શકે છે અને એક ક્ષણમાં ગમે ત્યાં જઈ શકે છે. જ્યારે હનુમાનજી અશોક વાટિકામાં પહોંચ્યા ત્યારે તેઓ અણિમા અને લઘિમા સિદ્ધિના બળ પર સૂક્ષ્મ રૂપ ધારણ કરીને અશોક વૃક્ષના પાંદડાઓમાં સંતાઈ ગયા. આ પાંદડાઓ પર બેસીને તેણે સીતા માતાનો પરિચય કરાવ્યો.
(૫) પ્રાપ્તિ: ——— આ સિદ્ધિની મદદથી હનુમાનજી કોઈપણ વસ્તુ તરત જ પ્રાપ્ત કરી લે છે. પશુ-પક્ષીઓની ભાષા સમજે છે, આવનાર સમય જોઈ શકે છે. રામાયણમાં આ સિદ્ધિનો ઉપયોગ કરીને, હનુમાનજીએ સીતા માતાની શોધ કરતી વખતે ઘણા પ્રાણીઓ અને પક્ષીઓ સાથે ચર્ચા કરી હતી. માતા સીતાને અશોક વાટિકામાં શોધી કાઢ્યા હતાં.
(૬) પ્રાકામ્યઃ આ સિદ્ધિની મદદથી હનુમાનજી પૃથ્વીના ઊંડાણમાં, અધધધ નીચે સુધી જઈ શકે છે, આકાશમાં ઉડી શકે છે અને જ્યાં સુધી ઈચ્છે ત્યાં સુધી પાણીમાં પણ જીવી શકે છે. આ સિદ્ધિથી હનુમાનજી સદા યુવાન રહેશે. ઉપરાંત, તેઓ ઇચ્છે તે કોઈપણ શરીરનું કારણ બની શકે છે. આ સિદ્ધિથી તેઓ લાંબા સમય સુધી કોઈપણ વસ્તુ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આ સિદ્ધિની મદદથી હનુમાનજીએ લાંબા સમય સુધી શ્રી રામની ભક્તિ પ્રાપ્ત કરી છે.
(૭) ઈશિત્વઃ ——– આ સિદ્ધિની મદદથી હનુમાનજીને દૈવી શક્તિઓ પ્રાપ્ત થઈ છે. ઈશિત્વના પ્રભાવથી, હનુમાનજીએ સમગ્ર વાનર સેનાનું કુશળતાપૂર્વક નેતૃત્વ કર્યું હતું. આ સિદ્ધિને લીધે તેણે તમામ વાનરો પર શ્રેષ્ઠ નિયંત્રણ રાખ્યું. તેમજ આ સિદ્ધિથી હનુમાનજી મૃત જીવને જીવિત કરી શકે છે.
(૮)વશિત્વઃ —– આ સિદ્ધિની અસરથી હનુમાનજી જિતેન્દ્રિય છે અને મનને નિયંત્રિત કરી શકે છે.
વશિત્વના કારણે હનુમાનજી કોઈપણ જીવને તરત જ વશમાં કરી લે છે. હનુમાનજીના વશમાં આવ્યા પછી જીવ તેની ઈચ્છા પ્રમાણે કામ કરે છે. આ પ્રભાવના કારણે હનુમાનજીમાં અનુપમ શક્તિનો વાસ છે.
નવ નિધિઓ ———
જ્યારે હનુમાનજી પ્રસન્ન થાય છે, ત્યારે તેઓ ભક્તોને જે નવ નિધિઓ આપે છે તે નીચે મુજબ છે.
(૧) પદ્મ નિધિ: —– પદ્મનિધિ લક્ષણોથી સંપન્ન વ્યક્તિ સાત્વિક હોય છે અને સોનું, ચાંદી વગેરે એકત્ર કરીને દાન કરે છે.
(૨) મહાપદ્મ નિધિ: —— મહાપમ નિધિ દ્વારા લક્ષ્યાંકિત વ્યક્તિ તેના એકત્રિત નાણાં વગેરે ધાર્મિક લોકોને દાન કરે છે.
(૩) નીલ નિધિ: —– નીલ નિધિથી સુશોભિત વ્યક્તિ સાત્વિક તેજ સાથે એકરૂપ થાય છે. તેમની સંપત્તિ ત્રણ પેઢી સુધી ચાલે છે.
(૪) મુકુન્દ નિધિ:—- મુકુન્દ નિધિ દ્વારા લક્ષિત વ્યક્તિ રજોગુણથી સંપન્ન છે, તે રાજ્ય એકત્ર કરવામાં વ્યસ્ત છે.
(૫) નંદ નિધિ: —- નંદ નિધિ ધરાવતી વ્યક્તિ રાજસ અને તમસ ગુણોની હોય છે, તે પરિવારનો આધાર છે.
(૬) મકર નિધિ:—- મકર રાશિમાં સમૃદ્ધ માણસ શસ્ત્રોનો સંગ્રહ કરનાર છે.
(૭) કચ્છપ નિધિ:—- કચ્છપ નિધિનો લક્ષ્યાંક વ્યક્તિ તમસ ગુણનો હોય છે, તે પોતાની સંપત્તિનો ઉપયોગ પોતે કરે છે.
(૮) શંખ નિધિ:—– શંખ નિધિ એક પેઢી માટે હોય છે.
(૯) ખર્વ નિધિ: —–ખર્વ નિધિ ધરાવતી વ્યક્તિના સ્વભાવમાં મિશ્ર પરિણામો જોવા મળે છે.
દસ ગૌણ સિદ્ધિઓઃ આ સિવાય ભાગવત પુરાણમાં ભગવાન કૃષ્ણએ દસ ગૌણ સિદ્ધિઓનું વર્ણન અને વર્ણન કર્યું છે જે આ પ્રમાણે છે ——
(૧) અનૂર્મિમત્વમ
(૨) દૂરશ્રવણ
(૩) દૂરદર્શનમ
(૪) મનોજવ:
(૫) કામરૂપમ
(૬) પટકાયાપ્રવેશનમઃ
(૭) સ્વચ્છંદ મૃત્યુ
(૮) દેવાનાં સહ ક્રીડા અનુદર્શનમ
(૯) યથાસંકલ્પસિદ્ધિ
(૧૦) આજ્ઞા અપ્રતિહતા ગતિ
જયતે જ્યારે હનુમાન ચાલીસનું પઠન કરો ત્યારે આ અષ્ટ સિદ્ધિઓ અને નવ નિધિઓને ધ્યાનમાં રાખીને પઠન કરજો સૌ !
!! જય બજરંગબલી !!
!! જય ગોસ્વામી તુલસીદાસજી !!
———— જનમેજય અધ્વર્યું